„Nie życzę wam przyjemnego odbioru. To film o tym, czym jest człowiek” – powiedział reżyser dokumentu „Scena zbrodni”, Joshua Oppenheimer, publiczności Berlinale, która potem przyznała mu swoją nagrodę. A jego film zaczyna się cytatem z Woltera: „Zabijanie jest zabronione, chyba że zabija się wielką liczbę i przy dźwięku trąb”. Dokument 10 lutego 2015 roku pokaże TVP2 HD w cyklu „Świat bez fikcji”, a w marcu powtórzy TVP Kultura.
„Scena zbrodni” opowiada o antykomunistycznej czystce w Indonezji w latach 1965-1966, w trakcie której zamordowanych zostało co najmniej pół, a może nawet milion ludzi. Obiektem prześladowań byli też miejscowi Chińczycy, intelektualiści i członkowie związków zawodowych – każdy mógł zostać oskarżony o bycie „komunistą”. Ze względu na zimną wojnę likwidacja „komunistów” spotkała się z aprobatą państw zachodnich.
Tę zapomnianą przez świat zbrodnię odkrył na nowo amerykański dokumentalista. W Indonezji jednak jej nie zapomniano. Przeciwnie, ludzie za nią odpowiedzialni nadal tworzą elitę władzy, a mordercy chodzą w glorii chwały i traktowani jak celebryci z dumą opowiadają, jak zabijali. Dlatego Oppenhaimer poprosił, żeby odtworzyli przed kamerami egzekucje, tak jak je pamiętają i tak jak chcą, żeby to wyglądało na ekranie. Na pytanie, jak walczyli z komunistami jeden morderców mówi: „Można powiedzieć, że zabijaliśmy z radością”. A potem zagłębiają się w szczegóły zbrodni, z pełną inwencją inscenizując je na nowo.
„Część mojej rodzin” – mówił reżyser Pawłowi Felisowi w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej” – „wyjechała z nazistowskich Niemiec w ostatnim momencie. Ale reszta zginęła, zwłaszcza ze strony mojej macochy, wiedenki. Ten bagaż niosę całe życie. Kiedy zacząłem rozmawiać z oprawcami z Indonezji, towarzyszyło mi poczucie całkowitego absurdu. Czułem się trochę tak, jakbym w Niemczech 40 lat po wojnie rozmawiał z zadowolonymi z siebie nazistami. Zrozumiałem jednak, że te sytuacje różnią się zasadniczo: hitlerowcy zostali osądzeni. W Indonezji mordercy tworzą korupcyjną sieć, wspierają się nawzajem”.
A na uwagę Felisa, iż „paradoks polega na tym, że (…) zabójcy przedstawiają się jako zagorzali patrioci i nacjonaliści”, reżyser replikuje: „Jak powiedział kiedyś Oscar Wilde, „patriotyzm jest cnotą ziejących nienawiścią”.
„Scena zbrodni” jest duńsko-norwesko-brytyjską koprodukcją, a jednym z producentów wykonawczych był Werner Herzog. Film miał nominację do Oscara w 2014 roku, dostał nagrodę Europejskiej Akademii Filmowej 2013, a także Nagrodę BAFTA 2014, nagrodę publiczności na Berlinale 2013 oraz ponad 50 innych prestiżowych nagród na całym świecie.
„Scena zbrodni”
TVP2 HD
Emisja: wtorek, 10 lutego, godzina 22:55
TVP Kultura
Emisja: środa, 18 marca, godzina 20:20
Źródło: Telewizja Polska
